ዘርኢ ኩሽ ስለምንታይ ብዘርኢ ያፌት፣ ክሳብ ሎሚ ይህደኑ ኣለው?

1ይ

ኣሲራውያን ባቢሎናውያን ብ650 ክሳብ 550 ቅ.ል.ክ. እስስታት 100 ዓመታት ንግብጺ ወሪሮማ ንደቂ ሓማውያን ግና ክደፍሩዎም ኣይከኣሉን ተሳዒሮም ካብ ከባቢ ኣስዋንዳም ኣንሳሒቦም ተመልሱ።

2ይ

ፐርሻውያን ካብ550 ክሳብ 300 ቅ.ል.ክ. ኣስስታት 200 ዓመታት ንግብጺ ወሪሮማ ንደቂ ንሓማውያን ግና ክደፍሩዎም ኣይከኣሉን፣ ፐርሻውያንውን ተሳዒሮም ኣብቲ ኣጻምእ ዝኾነ ምድረበዳ ግብጺ ተደርዒሞም ተመልሱ።

3ይ

ብ300 ክሳብ 30 ቅ.ል.ክ. ንስስታት 330 ዓመታት ንግብጺ ገዚኦማ። እቲ መራሒ ፖቶሎማያን ዝነበረ ግሪኻዊ መራሒ እለክሳንደር ዓቢ ዝብሃል እዚ ሎሚ ኣብ ሃገር ግብጺ ኣለክሳንድርያ እትብሃል ዘላ ከታማ ኣለክሳንደር ዓቢዪ ብስሙ ዝጸውዓ እያ። ወረርቲ ግሪኻውያን ታሪኽና መጻሕፍቲ ታሪኽና ፍልስፍናናን ድኣ ዘመቱ እንበር ብሓይሊስ ክስዕሩና ኣይከኣሉን። እወ ብፍላይ ንህዝቢ ሓማውያን ሎሚ ሓምሴን ግን ክደፍሮም ኣይከኣለን ርዒዱ ድኣ ኣብ ግብጺ ጥርያ  ክሳብ  ብሮማውያን ተሳዒሩ ዝዓርብ፣ ኣብ ግብጺ ጥርይ ጸንሐ።

4ይ

ንግስነት ባርባራውያን ሮማውያን፣ ካብ30 ቅ.ል.ክ. ክሳብ 600 ድ.ል.ክ. ንኣስስታት 330 ዓመታት ንግብጺ ወሪሮም ንንግስነት ግሪኽ ደምሲሶም ንደቂ ሓማውያን ክስዕሩ ተበገሱ፣ ሽዑ ኣስታት 24 ድ.ል.ክ. እዩ ነይሩ፣ ኣታ ዘመናዊት ከተማ ደቂ ኑብያ መሮየ ትብሃል ነበረት። መሮየ ካብ መሮኒ ዝወጸ ቃል እዩ። ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ እቶም ብርቱዓት ነገስታት ብንጉስ መሮኒ እዮም ዝጽውዑ። ሎሚ ብፍላይ ኣብ ሓማሴንን ኣከለጉዝይን ዝነብሩ ዘለው፣ ብሓፈሻ ድማ ኣብ ሱዳንን ከባቢ ትግራይ ዋልቃይትን ጎጃምን በጌምድርን ተረፍ ህዝቢ ደቂ ንጉስ መሮኒ እዮም። ሮማውያን ክሳብ ኣስዋን ዳም ወረሩ ኣብ ኣስዋንዳም ግና ኩናት ገጠሙ ብሰብይቲ ንግስቲ ኣሚናሜሬስ ዝተባህለት ሓዋሚት ኩሻዊት ንግስቲ ተደምሲሶም ድማ ካብ ኣስዋን ዳም ከምዘይሓልፉ ተኸeርዲኖ ተረፉ።

5ይ

ከሊፋውያን ኣራዊታዊ መግዛእቲ ዝኽተሉ ወረስቲ ነቢዪ መሓመድ ዝኾኑ፣ ብ630 ድ.ል.ክ. ክሳብ ወራር ቱርኪ 1517 ንኣስታት 887 ዓመታት ዓ.ም.ፈ. ንመላእ ህዝቢ ሰሜን ኣፍሪቃ  ወሪሮም ገዝኡዎ።

ነቲ ኣብኡ ዝነብር ዝነበረ ህዝብታት ዘርኢ ኩሽ፣ ህዝቢ ግብጺ፣ ኣልጀርያ፣ ቱኒዝያ፣ ሊብያ፣ ሞሮኮ ሱዳን ድማ፣ “ዝኣመነ ብሴፍ ዘይኣመነ ብሴፍ“ ኣንዳቆሮጹ ብኣራዊታዊ ዝኾነ ኣገባብ ኣመስሊሞሞ። ንህዝቢ ኤርትራ ግን ዋላኳ ንኣስታት 800 ዓመታት ኣንተረባረቡዎ፣ ታሪኹን ሃይማኖቱን ድኣ ሃስዮም ዓርቡ እምበር ክስዕሩዎስ ከቶ ኣይከኣሉን። ብሴፍን ጉራደን እናተኸርተሙ “ያላላህ“! እንዳበሉ ድኣ ንካርቱም ተጓሕፉ። ኣስተብህል ካርቱም ዝተጸውዓትሉ  ቀንዲ መኽንያት፣ ብትግሪኛ ቋንቋ “ከርተመ“ ካብ ዝብል ቃል ዝወጸ እዩ።ብሳላ ጅግንነት ደቂ ንገስታት መሮኒ ሓማውያንን ሓማሴን ከሊፋውያንን ኢስማዒልውያንን ሓፊሮም ተደምሰሱ።

6ይ.

ወራር መሓመድ ግራኝ፣  1530 ዓብቱርካውያንን ከሊፋውያንን ተመዊሉ፣ ካብ ሶማል ተበጊሱ ንኢትዮጵያ ብ1530 ዓም.ም.ፈ. ወረረ፣ ብሳላ ብጅግና ባሕረነጋሲ ኢሳቅ ዝምራሕ ሰራዊ ጀጋኑ ደቂ ምድረባሕሪ ድማ ተሳዒሩ ዝዓረበ ኣራዊ እዩ።

ወራር ቱርኪ፣ ካብ 1517 ክሳብ1867 ንግብጺ ክገዝኣ ድሕሪ ምጽናሕ ብሱዳን ኣቢሉ ብሰዋኪን ኣቢሉ ንገማግም ሰምሃርን ደንከልን ተቖጻጸሮ። ወከልቱ ገሩ ድማ ንደቂ ናይብ ንኣሽቱ ሽመት ዓደሎም፣ ንምድረ ባሕሪ ክቆጻጸር ግና ፈጺሙ ኣይከኣለን። ድሕሪ ን13 ዓመታት ብመሪሕነት ጅግና ባሕረነጋሲ ኢሳቕ ምስ ህዝቢ መድረባሕሪ ጥራይ ኣረባራብ ኣብ መወድእታ ግዜ ኣብ ተኽላ ተሳዒሩ ንሓዋሩ ዓረበ።

8ይ

ብድሕሪ ውድቀት ንግስነት ቱርኪ፣ ኮሎንያል እንግሊዝ ብ1882 ዓ.ም.ፈ ንግብጺ ተቖጻጸራታ። ንህዝቢ ምድረባሕሪ ግን ከምዝሕፍራ ስለዝተረድኤት ብስለላን ኮለላን ጥራይ እያ ትከታተሎ ነይራ። ወራር ግብጺ ብሰንካ ንባጽዕ ወሪሩ። ኮሎንያል ጣልያን ኮሎንያል እንግሊዝ ዘውጽኡሉ ስትራተጂ ንኤርትራ ክወርር በቒዑ። ን5 ዓመታት ብድሕሪ ንጉስ ሃይለስላሴ ኮይኑ፣ ሎሚ ከኣ ብድሕሪ ወያኔን ኢሰያስን ኮይኑ ዝላገጸልና ዘሎ ቶኽላ መንግስቲ እንግሊዝ እዩ።

8ይ

ብ1875 ዓ.ም.ፈ. ብኮሎንያል እንግሊዝ ዝምወል ወራር ግብጺ ንኤርትራ ክወርር ፈቲና ኣብ ዓይላ ጉንደት ተድምሲሱ ዓሪቡ።

9ይ

ብ27.01.1887 ኮሎንያን ኣብ ኲናት ድጓሊ ብጀጋኑ ሰራዊ ምድረባሕሪ ተድምሲሱ

10ይ

ብ1889 ብእንግሊዝ ዝተመወለ ሱዳናውያን ሰራዊት ማህዳውያን ወይ ደርቡሽ ዝብሃሉ ቅድም ብኣቝርደት ወሪሮም ብኤርትራውያን ጥራይ ምስተደምሰሱ፣ ስትራተጂ ቀዪሮም ብህሞራን መተማን ወሪሮም፣ ንጉስ የውሃንስ ርድኡኒ ኤርትራውያን ኢሉ ስለዝኣውየየ ጀጋኑ ኤርትራውያን ንመተማ ከቲቶም። ኣብኡ ድማ ንሰራዊት ማህዲ ደምሲሶሞ። እቲ ዘሕዝን ግን፣ ኣብ መተማ እንዳተዋግኡ ከለው ብውዲት ስለመርበብ እንግሊዝ ኮሎንያል ጣልያን ብዘይ ኩiናት ንስመራ ክቆጻጸር በቒዑ። ንንጉስ የውሃንስ ቀንጸልቱ ድማ ስለላ መርበብ እንግልዝ እዮም እምበር ሰብ ጀለብው ሱዳናውያን ኣይኮኑ።

11

ብ1889 ዓ.ም.ፈ. እቲ ብሓገዝ ኮሎንያል እንግሊዝ መዓንጣ ገሩ ንኤርትራ ዝወረር ጠራጢ ኮሎንያል ጣልያን፣ ኣብ ማእከላይ ኤውሮጳ ኣዶልፍ ሂትለር ዝተብህለ ሓይል መራሒ ንሽናል ሶሻሊስት NSS ሓይሊ ምስገበር ኮሎንያል ጣልያን ዝምድና ምስ እንግሊዝ ዝነበሮ ዝምድን በቲኹ ምስ ሂትለር ወገነ። እዚ ድማ ንኮሎንያል እንግሊዝ ኣቖጠዖም። ኣብ መወዳጣ ግና ሂትለር በተን ተዘራሪየን ዝገጠምኦ፣ ኣሜሪካን እንግሊዝን ሩስያን ፈረንሳን ምስተሳዕረ፣ ኮሎንያል ጣልያን ድማ ብኮሎንያል እንግሊዝ ተደምሲሱ ካብ ኤርትራ ተሓግሒጉ ብሕፍረት ወጸ። እንግልዝ ከኣ ምስ ኣሜሪካ ተሻሪኹ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ መስፍናዊ ንጉስ ሃይለስላሴ ከምትኣቱ ገበረ። ንኣስታት 10 ዓመታት ብኽፍኣትን ፍልልያትን፣ ዘይቋንቋና ቋንቋ ዓረብን ኣታኣታትዩ፣ ንብረትና ዘሚቱ፣ ብንጉስ ሃይለስላሴ ከምንግዛእ ገሩ ጠንጢኑና ንሎንድራ ዓዱ ተመልሰ። እዚ ክሳብ ሎሚ ምውጽእ ኣብዩና ዘሎ ሕማም መንሽሮ ህግደፍን ወያኔን ድማ እንግልዝ ዝሰነዖ።

12

ብድሕሪ ሃብቲ ኤርትራ ሰሪቑን ዘሚቱን ንዓዱ ምምላሱ፣ ኤርትራ ብተዘዋዋሪ መግዛእቲ ኣብ ትሕቲ ማእከላይ ስለላ መርበብ ኣሜሪካን እንግሊዝን እስራኤል ኣተወ። ራእዪ ሕዝቢ ሒዙ ዝተበገስ ተሓርነት ኤርትራ ድማ ብግስ ከይበለ ጨውዮም፣ ብሻዕብያ ዝብሃል ብፕሮጀክት ፈልሲ [Nurcery Project] ዝጽዋዕ ትካሎም መስረቱዎ።
ኣስተብህል ህ.ግ.ሓ. ኤ. እቲ ብ1991 ዓ.ም.ፈ. መዘና ዘይብሉ ጅግንነት ከፊሉ ንኤርትራ ካብ ሰራዊት ሶቭየት ሕብረትን ሰራዊት ደርግን ሓራ ዘውጽአ፣ ንስትራተጂካዊ ረብሓ ሃጸይ መጸይ ኢሉ ጥራይ እዩ። እት ሓቂ ግና መሪሒነት ህ.ግ.ሓ. ኤ. ትካል ህዝቢ ኤርትራ ኮይኑ ኣይፈልጥን። 100% ትካል ምዕራባውያን እዩ። ነዚ ብህለት እዚ ኣይኣምንን ዝበለ ኤርትራዊ መጻሕፍቲ ታሪኽ ገናጺሉ ታሪኹ ክድህስስን ክፈልጥን መድረኽ ይጠልቦ ኣሎ። ካባu ሓሊፉ ካብቲ 3-D ኣተሓሳስባ ኣብ 4ይን 5ይን ዳይመንሽን ክሰጋገር ኣለዎ።

እቲ ገርሀኛ ህዝቢ ኤርትራን ተጋዳላይን ጸማም ሓደ ደርፉ፣ “ነጻነት ኤርትራ“ ኢሉ እንተ ደረፈን ኣመነን፣ እታ መፍትሕ ግን ምስቲ ካብ ወዲ 20 ዓመት ከሎ መልሚሎም ዝኸተቡዎ፣ ሰላዪ ትግራዋይ ኢሰያስ ኣፈወርቂ [ሎሚ ወዲ 78 ዓመት ኮይኑዘሎ] እያ ዘላ። ስለዚ ኣራባራብ ምዕራባውያን ምስ ደቂ ንጉስ መሮኒ  ካብ 1961 ዓ.ም.ፈ. ዝጀመረ ዘይኮነስ ካብ 650 ቅ.ል.ክ. ማለት ኣስታት 2641 ዓመታት ዝወሰደ እዩ።